• Data: 2024-11-27 • Autor: Janusz Polanowski
Prowadzę firmę, 2 lata temu powierzyłem prowadzenie spraw administracyjnych bratu. Chodziło o płacenie podatków, regulowanie ZUS-u – udzieliłem mu w tym celu odpowiednich pełnomocnictw. Wystawiał również kontrahentom faktury. Po pewnym czasie wyszło na jaw, że podmienił numer konta na fakturach, podając numer swojej narzeczonej, i tam trafiły środki, których do tej pory nie udało mi się odzyskać. Jak mogę odzyskać zwrot kwot, które zostały nielegalnie przelane (ok. 200 tys. zł)? Poprzez złożenie wniosku do sądu lub na policji? Brat nie płacił podatków ani ZUS-ów pracowników, oczywiście te zaległości już uregulowałem z własnej kieszeni.
Przyda się opracowanie strategii działania – także z uwagi na bliskie relacje pokrewieństwa między pokrzywdzonym a sprawcą; w związku z relacjami rodzinnymi dość często ma miejsce wyczekiwanie (np. na dobrowolne wypłacenie odszkodowania) – zbyt długie czekanie może skutkować np. przedawnieniem roszczeń cywilnych lub przedawnieniem karalności czynu (przestępstwa albo wykroczenia).
Proszę zwrócić uwagę na właściwość organów władzy państwowej; właściwość zaś ściśle wiąże się z zasadą praworządności (zasadą legalizmu), ustanowioną w art. 7 Konstytucji RP) – organa władzy publicznej (np. sądy i organa ścigania) są zobowiązane działać na podstawie i w granicach prawa. Niekiedy zagadnienie właściwości wiąże się z trybem ścigania przestępstw; część przestępstw ścigana jest z urzędu (po łacinie: ex officio), część na wniosek (głównie chodzi o wniosek pokrzywdzonego), część zaś z oskarżenia prywatnego.
Z pewnością poza właściwością organów ścigania (jako organów władzy wykonawczej) jest orzekanie w sporach z zakresu prawa prywatnego, a więc związanych z przepisami Kodeksu cywilnego (K.c.). Przez dość długi czas funkcjonował rozdział VII w Kodeksie postępowania cywilnego (K.p.c.) dotyczący bezpośrednio powoda cywilnego w sprawie karnej. Uchylenie tamtych przepisów nie oznacza jednak braku szans pokrzywdzonego z uwagi na obowiązywanie art. 415 K.p.c., który stanowi:
„§ 1. W razie skazania oskarżonego lub warunkowego umorzenia postępowania w wypadkach wskazanych w ustawie sąd orzeka nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, obowiązek naprawienia, w całości lub w części, szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Nawiązki na rzecz pokrzywdzonego, obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę nie orzeka się, jeżeli roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa jest przedmiotem innego postępowania albo o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono.
§ 2. Jeżeli orzeczony obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo nawiązka orzeczona na rzecz pokrzywdzonego nie pokrywają całej szkody lub nie stanowią pełnego zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, pokrzywdzony może dochodzić dodatkowych roszczeń w postępowaniu cywilnym.”
Jak widać, orzekanie nawiązki, jak i nałożenie obowiązku naprawienia szkody (co można uznać za odpowiednik odszkodowania), niekiedy obowiązek zapłacenia zadośćuczynienia (które wiąże się głównie z naruszeniem dóbr osobistych), powinno mieć miejsce, jeśli nie toczy się inne postępowanie lub nie orzeczono prawomocnie co do roszczeń w związku z czynem (niekiedy czynem, w rozumieniu prawa, może być także zaniechanie), którego dotyczy sprawa karna. Regułą – z uwagi na art. 48 Kodeksu karnego (K.k.) – jest orzekanie nawiązki w kwocie do wysokości stu tysięcy złotych. W pozostałym zakresie roszczeń cywilnych, związanych z przestępstwem, można dochodzić w postępowaniu cywilnym – prowadzonym według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego.
Wyrok w sprawie karnej może mieć duże znaczenie w postępowaniu cywilnym (np. dotyczącym odszkodowania). Co więcej, w jednym postępowaniu (np. w postępowaniu cywilnym) dozwolone jest przeprowadzanie dowodu z materiałów innego postępowania (np. z akt sprawy karnej). Proszę zwrócić uwagę na brzmienie artykułu 244 K.p.c.:
„§ 1. Dokumenty urzędowe, sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy państwowe w zakresie ich działania, stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone.
§ 2. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio do dokumentów urzędowych sporządzonych przez podmioty, inne niż wymienione w § 1, w zakresie zleconych im przez ustawę zadań z dziedziny administracji publicznej.”
W tej sprawie chodzi o rozważenie dochodzenia zwrotu równowartości kwot rozdysponowanych nieprawidłowo przez pełnomocnika. Z udzieleniem pełnomocnictwa (art. 98 i następne K.c.) może wiązać się zawarcie umowy, np.: umowy o pracę lub umowy agencyjnej (dla której czymś typowym jest reprezentowanie jednej strony przez drugą). Jeżeli pełnomocnik działał w związku z zawartą umową, to w grę może wchodzić odpowiedzialność (w tym odszkodowawcza) z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. W przypadku braku umowy (co wydaje się mało prawdopodobne) chodzić może o odpowiedzialność z tytułu tak zwanych deliktów cywilnych (czynów zabronionych w prawie cywilnym), uregulowaną w art. 415 i następnych K.c. W związku z bezpodstawnym wzbogaceniem (np. pełnomocnika lub posiadaczki odnośnego rachunku) w grę mogą wchodzić przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 i następne K.c.). Jeżeli ktoś (np. pełnomocnik) korzystał z rzeczy mocodawcy, to warto zestawić sytuację także z przepisami o rozliczeniach między właścicielem rzeczy a posiadaczem rzeczy (art. 224 i następne K.c.).
Proponuję zwrócić uwagę – również w kontekście odnośnej trudnej sytuacji – na wyróżnianie dwóch zakresów odszkodowania. Pierwszym z nich jest „realna szkoda” (po łacinie: damnum emergens). Drugi to „utrata oczekiwanych pożytków” (po łacinie: lucrum cessans). Na ogół łatwiej jest wykazać „realną szkodę”, ale to nie wyklucza dochodzenia odszkodowania w większym zakresie – trzeba się jednak liczyć z wyzwaniami dotyczącymi prawnego obowiązku udowodnienia okoliczności (faktów), z których wywodzi się skutki prawne (art. 232 K.p.c., art. 230 K.c.).
Proszę zwrócić uwagę na potrzebę dbania o precyzję np. w powiadomieniu o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. W celu ułatwienia odpowiedniego nazwania sytuacji w sposób dla organów ścigania szczególnie właściwy proponuję zestawić sytuację z wybranymi przepisami Kodeksu karnego. Może bowiem chodzić o różne przestępstwa, np. przywłaszczenie (art. 284 K.k.), kradzież (art. 278 K.k.), wyłudzenie (art. 286 K.k.), spowodowanie strat w powierzonym zakresie (art. 296 K.k.). Zaakcentowania wymaga to, że organa ścigania prawdopodobnie będą oczekiwać wniosku o ściganie, np. z uwagi na bliskie pokrewieństwo między pokrzywdzonym i sprawcą lub ze względu na ściganie różnych przejawów spowodowania strat w powierzonym zakresie na wniosek.
Przywłaszczenie pieniędzy przez księgową w małej firmie rodzinnej
Właściciel niewielkiego przedsiębiorstwa zaufał zatrudnionej księgowej, która miała pełny dostęp do kont firmowych. Po kilku latach okazało się, że regularnie przelewała drobne kwoty na swoje prywatne konto, sumując w ten sposób ponad 150 tys. zł strat. Sprawa została zgłoszona na policję, a po wykazaniu nadużycia w sądzie, sąd nakazał zwrot środków i zasądził odszkodowanie.
Nieprawidłowe rozliczenia podatkowe przez pełnomocnika
Przedsiębiorca z branży budowlanej zlecił prowadzenie spraw księgowych i podatkowych znajomemu pełnomocnikowi. Po roku dowiedział się, że nieuregulowane podatki i ZUS wygenerowały karne odsetki, a pełnomocnik przywłaszczył nadpłaty podatkowe, przelewając je na własne konto. Przedsiębiorca złożył doniesienie o podejrzeniu przestępstwa, co pozwoliło na wszczęcie dochodzenia, a sprawa cywilna zakończyła się zasądzeniem zwrotu kwoty oraz pokrycia strat z tytułu odsetek.
Zamiana numerów kont w fakturach przez menedżera sprzedaży
W dużej firmie dystrybucyjnej menedżer sprzedaży świadomie zmienił numer konta na kilku fakturach wysyłanych do kluczowych klientów, co spowodowało, że wpłaty za dostawy trafiły na konto jego wspólnika. Po wykryciu oszustwa, właściciel firmy złożył pozew cywilny oraz zawiadomienie do prokuratury, dzięki czemu udało się odzyskać część środków oraz uzyskać wyrok skazujący dla winnego pracownika.
Jeśli pełnomocnik wykorzystał powierzone mu uprawnienia do nielegalnego przejęcia środków, odzyskanie ich wymaga podjęcia zdecydowanych działań prawnych. Kluczowe jest zgłoszenie sprawy do organów ścigania, dochodzenie roszczeń cywilnych oraz wykorzystanie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu i naprawieniu szkody. Działaj szybko, aby uniknąć przedawnienia roszczeń. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
Potrzebujesz pomocy prawnej w odzyskaniu nielegalnie pobranych pieniędzy lub sporządzeniu odpowiedniego pisma? Opisz swój problem w formularzu pod artykułem, a nasi specjaliści skontaktują się z Tobą.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
3. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny - Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Janusz Polanowski
Prawnik – absolwent Wydziału Prawa i Administracji UMCS w Lublinie. Łączy zainteresowania naukowe z zagadnieniami praktycznymi, co szczególnie dotyczy prawa Republiki Czeskiej oraz Republiki Słowackiej. Naszym Klientom udziela odpowiedzi na pytania również z zakresu prawa polskiego, w tym cywilnego (głównie rzeczowego i spadkowego) oraz rodzinnego. Występował przed różnymi organami władzy publicznej, w tym przed sądami (powszechnymi i administracyjnymi) – zarówno pierwszej, jak i drugiej instancji. Uczestniczył też w licznych konferencjach naukowych, w tym międzynarodowych, i przebywał za granicą w celach naukowych. Ma doświadczenie w nauczaniu (zwłaszcza prawa) oraz uzyskał uprawnienia pedagogiczne.
Zapytaj prawnika
