• Data: 2024-02-29 • Autor: Radca prawny Anna Sufin
W świetle polskiego prawa darowizna może zostać odwołana ze względu na rażącą niewdzięczność obdarowanego. W niniejszym artykule omawiamy kwestie z tym związane. Wyjaśniamy procedurę odwołania darowizny, a także przedstawiamy konsekwencje takiej decyzji. Jako przykład posłuży nam sprawa państwa Kamińskich.
14 lat temu rodzice pana Kamińskiego darowali mu aktem notarialnym cztery działki budowlane. Na jednej z nich wybudował razem z małżonką dom, w którym aktualnie mieszkają, dwie działki sprzedał, jedna im została. W tym roku ojciec pana Kamińskiego chce odebrać mu aktem notarialnym tę działkę, jako powód podał ich rażącą niewdzięczność, z czym państwo Kamińscy się nie zgadzają. Jednocześnie wzywa państwa Kamińskich jako obdarowanych do zwrotu udziału we własności pozostałych. W związku z tym państwo Kamińscy zadali nam kilka pytań: „Co w tej sytuacji powinniśmy zrobić? Mamy w przyszłym tygodniu zgłosić się do notariusza i oddać akt darowizny. Matka nie żyje. Czy ojciec ma prawo żądać zwrotu swojej części z niesprzedanej działki? Jeżeli tak, czy może także żądać swojej części za działki sprzedane i za działkę, na której wybudowaliśmy dom?”.
Uzasadniając tę rażącą niewdzięcznością ze strony państwa Kamińskich, ojciec złożył oświadczenie o odwołaniu darowizny. Zgodnie z art. 898 § 1 Kodeksu cywilnego (K.c.) – darowiznę można odwołać, jeśli po stronie obdarowanego nastąpiła rażąca niewdzięczność. Trzeba to zrobić w terminie jednego roku od dowiedzenia się o tej niewdzięczności (jeśli rażąca niewdzięczność cały czas trwa, ten termin nie upływa). Rażąca niewdzięczność jest kwestią ocenną. Kryteria tej oceny możemy odnaleźć w orzecznictwie sądów. Jednak ostatecznie zawsze to konkretny sąd będzie rozważał, czy do rażącej niewdzięczności doszło.
Wspomnę, że sądy bardzo rzadko orzekają o zwrocie przedmiotu darowizny, ponieważ rzadko dochodzi do rzeczywiście rażącej niewdzięczności. Państwo Kamińscy mogą zatem podważać, że do takiej rażącej niewdzięczności doszło i nie stawić się u notariusza. Wtedy ojciec może wnieść sprawę do sądu i to sąd będzie oceniał, czy mamy do czynienia z rażącą niewdzięcznością. Rażącą niewdzięcznością wykazuje się ktoś, kto kieruje przeciwko darczyńcy świadomie i w nieprzyjaznym zamiarze zachowanie wyrządzające krzywdę. Takim jest np. poniżanie godności osobistej, odmówienie pomocy w chorobie, rozpowszechnianie uwłaczających informacji o darczyńcy, pobicia i ciężkie znieważenia (II CSK 68/2010).
Zobacz też: Dobrowolny zwrot darowizny przez obdarowanego
Jeśli do rażącej niewdzięczności nie doszło, sąd oddali powództwo ojca i oświadczenie o odwołaniu darowizny będzie nieskuteczne.
Państwo Kamińscy, jak rozumiem, aktualnie nie podważają, iż doszło do rażącej niewdzięczności, chcą udać się do notariusza i zawrzeć umowę o zwrotnym przeniesieniu własności.
Zgodnie z art. 898 § 2 K.c. „Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z bezpodstawnie wzbogaconym, który powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu”.
Na mocy art. 406 K.c. „Obowiązek wydania korzyści obejmuje nie tylko korzyść bezpośrednio uzyskaną, lecz także wszystko, co w razie zbycia, utraty lub uszkodzenia zostało uzyskane w zamian tej korzyści albo jako naprawienie szkody”.
W przypadku państwa Kamińskich odwołanie darowizny co do sprzedanych już działek skutkować będzie tym, że ojciec nie będzie mógł żądać od nich zwrotu tychże działek, ale będzie mógł żądać zapłaty kwoty, którą państwo Kamińscy uzyskali z tytułu sprzedaży (jeśli ojciec darował udział, kwoty odpowiadającej temu udziałowi).
Na mocy art. 408 K.c. „Zobowiązany do wydania korzyści może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie znalazły pokrycia w użytku, który z nich osiągnął. Zwrotu innych nakładów może żądać o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania; może jednak zabrać te nakłady, przywracając stan poprzedni.
§ 2. Kto czyniąc nakłady wiedział, że korzyść mu się nie należy, ten może żądać zwrotu nakładów tylko o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania.
§ 3. Jeżeli żądający wydania korzyści jest zobowiązany do zwrotu nakładów, sąd może zamiast wydania korzyści w naturze nakazać zwrot jej wartości w pieniądzu z odliczeniem wartości nakładów, które żądający byłby obowiązany zwrócić”.
Ojciec może zatem żądać udziału w działce, na której państwo Kamińscy wybudowali dom. Państwo Kamińscy jednak mogą w takim przypadku żądać rozliczenia nakładów, jakie ponieśli na wybudowanie domu (a konkretniej – zwrotu połowy wartości samego domu, bez działki). Sąd przy tym może wzajemne kompensaty rozliczyć w pieniądzu.
Dodatkowo przywołam w odpowiedzi jeszcze wyrok SN, wedle którego, gdyby wartość działki była znacznie niższa niż wartość domu, ojciec nie mógłby żądać zwrotu działki, a tylko rozliczenia pieniężnego. Jednakże takie dokonanie rozliczenia może nastąpić tylko, jeśli państwo Kamińscy zgłoszą takie żądanie albo przed notariuszem, albo – jeśli nie dojdzie do zgody w takim rozliczeniu – przed sądem.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 1987 r., sygn. akt III CRN 152/87 (OSNC 1988/12/178):
„TEZA
1. Jeżeli wartość nakładów dokonanych na darowanej nieruchomości przekracza znacznie wartość przedmiotu darowizny w postaci nieruchomości, a darowizna została skutecznie odwołana, brak jest z reguły podstaw do orzeczenia przez sąd o przeniesieniu własności darowanej uprzednio nieruchomości z powrotem na darczyńcę. W takim wypadku darczyńca może dochodzić roszczeń z tytułu równowartości przedmiotu darowizny, a uprzednio obdarowany zatrzymuje własność nieruchomości w naturze wraz z dokonanymi przez siebie nakładami.
2. O przewidzianym w art. 408 § 3 K.c. nakazaniu przez sąd zamiast wydania korzyści w naturze – zwrotu jej wartości w pieniądzu z odliczeniem wartości nakładów, które żądający byłby obowiązany zwrócić, niedopuszczalne jest orzekanie z urzędu, bez zgłoszonego przez stronę lub strony odpowiedniego żądania procesowego. Dotyczy to także wypadku, gdy wartość nakładów znacznie przewyższa wartość nieruchomości”.
Przypadek niespełnionych obietnic: Pani Katarzyna darowała swojemu synowi Tomaszowi działkę budowlaną pod warunkiem, że wybuduje na niej dom i zapewni jej dożywotnie mieszkanie w jednym z pokoi. Tomasz postawił dom, ale po kilku latach sprzedał nieruchomość, ignorując obietnicę złożoną matce. Pani Katarzyna poczuła się zdradzona, dlatego zdecydowała się na odwołanie darowizny – powołała się na rażącą niewdzięczność syna.
Przykład odmowy pomocy: Pan Andrzej przekazał swojej córce Agnieszce mieszkanie jako darowiznę. Kilka lat później, gdy pan Andrzej zachorował i potrzebował opieki, Agnieszka odmówiła mu pomocy, pomimo że wcześniej obiecała zawsze być przy nim. Zrozpaczony i opuszczony pan Andrzej podjął kroki prawne w celu odwołania darowizny. Uważał, że zachowanie córki stanowiło rażącą niewdzięczność.
Sytuacja związana z obraźliwym zachowaniem: Małżeństwo Ewy i Marka otrzymało od rodziców Ewy dom jako darowiznę. Po kilku latach, w wyniku konfliktów rodzinnych, Marek zaczął obrażać i poniżać teściów. Rozpowszechniał o nich również nieprawdziwe i szkodliwe informacje. Rodzice Ewy, zszokowani i zranieni postępowaniem zięcia, zdecydowali się na odwołanie darowizny, twierdząc, że zachowanie Marka stanowi przykład rażącej niewdzięczności.
Podsumowując, odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego stanowi ostateczny środek, na który polskie prawo zezwala. Proces ten wymaga jednak solidnego uzasadnienia i często kończy się postępowaniem sądowym. Warto pamiętać, że każdy przypadek jest indywidualny i wymaga szczegółowej analizy, zarówno pod kątem faktów, jak i obowiązującego prawa, aby uniknąć nieporozumień i niesprawiedliwości.
Potrzebujesz profesjonalnej porady prawnej lub pomocy w przygotowaniu dokumentów związanych z odwołaniem darowizny? Skorzystaj z naszych usług online – zapewniamy fachową pomoc prawną i wsparcie w redagowaniu niezbędnych pism, dostosowanych do Twojej indywidualnej sytuacji. Nie wahaj się – już dziś opisz nam swój problem w formularzu umieszczonym pod tekstem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2010 r., sygn. akt II CSK 68/10
3. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 1987 r., sygn. akt III CRN 152/87
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Radca prawny Anna Sufin
Radca prawny.
Zapytaj prawnika
